درباره ی عروسک های مدل در دنیا

عروسک های مدل در حال حاضر به عروسک های اسباب بازی گفته می شود که اندام و چهره ای زیبا و به دقت طراحی شده دارند.
عروسک های مدل
عروسک های مدل

با آشکار شدن تاثیرات فرهنگی عروسک های مدل به ویژه باربی، در کشورهای اسلام تلاش هایی برای ساخت جایگزین هایی برای باربی صورت گرفته است.

«عروسک های مدل» به عروسک هایی گفته می شود که در واقع مد هستند. این واژه در گذشته فقط به عروسک های مجسمه گونه ای اطلاق می شدت که در پی معرفی و ترویج آخرین مدها و نمایش آنها بودند اما اکنون این اصطلاح تعریف دیگری یافته است.

عروسک های مدل در حال حاضر به عروسک های اسباب بازی گفته می شود که برای بازی و سرگرمی کودکان، به ویژه دختران ۳ تا ۱۲ سال طراحی و ساخته می شوند.

این عروسک ها اندام و چهره ای زیبا و به دقت طراحی شده دارند. انواع لباس ها برای این عروسک ها طراحی و وسایل و لوازم جانبی گوناگونی برای موقعیت های مختلف آنها در نظر گرفته شده است.

ساخت عروسک های مدل در اواسط قرن نوزده و در فرانسه آغاز شد. طراحان لباس و مد به دنبال روشی مناسب برای معرفی و ارائه آخرین ساخته ها و محصولات خود بودند. عروسک وسیله ای بسیار جذاب بود که قابلیت حمل و نقل آسان و تعویض سریع لباس ها را داشت.

عروسک «بیسک» اولین نوع این عروس ها بودند که معمولا از پسلین ساخته می شدند و ویژگی اصلی آنها پرداخت مات پوست و چهره بود که نمایی واقع گرایانه به این عروسک ها می بخشید.

عروسک های بیسک آلمانی و فرانسوی به تدریج به عنوان اسباب بازی کودکان مطرح شدند. آنها چشم هایی از جنس شیشه داشتند و در اندازه های متفاوتی ساخته می شدند. آنها ساخته می شدند تا کودکان طبقه ثروتمند را سرگرم کنند و البته به آنها آموزش دهند مطابق مد روز لباس بپوشند. شرکت های سازنده عروسک های مدل معمولا آلمانی و فرانسوی بودند و اسامی شرکت هایی مانند ژمو، برو، گولتیه، رومر، سیمون و هورت در میان آنها دیده می شود. البته سر تمام عروسک ها در آلمان ساخته می شد. عروسک های بیسک بسیار محبوب بودند و تا اواخر قرن نوزده حضوری موفق در بازارهای اروپا داشتند.

اما ساخت عروسک های مدل به شیوه معاصر در سال ۱۹۵۵ در آلمان آغاز شد. «لی لی»، عروسکی بود که براساس کاراکتر کارتونی یک کمیک استریپ ساخته شد. طراح این شخصیت کارتونی رنهارد بوتین، کارتونیست روزنامه بیلد زینانگ، هامبورگ بود. لی لی کاراکتری جذاب و زیبا اما سبک سر و گستاخ بود.

پس از استقبالی که از داستان و کاراکتر لی لی شد، رنهارد تصمیم گرفت عروسی بر اساس آن بسازد. مکس وسبرادت طراحی عروسک را برعهده گرفت و لی لی ساخته شد.

لی لی چهره ای آرایش شده داشت. موهای بلوند او در پشت سر بسته شده بود و طره ای موی پیچان بر روی پیشانی از مشخصه های طراحی آن بود. لی لی آشکارا برای بازی کودکان طراحی نشده بود. این عروسک معمولا در بارها و مغازه های مخصوص بزرگسالان به فروش می رسید. بسیاری از والدین مخالف سرسخت لی لی بودند و آن را برای کودکان مناسب نمی دانستند اما لی لی سرانجام راه خود را به دنیای کودکان باز کرد.

شرکت سازنده ۸لی لی برای افزایش محبوبیت آن در میان کودکان خانه های عروسکی، لوازم شخصی و لباس های گوناگون برای لی لی طراحی کرد. لی لی و مد همراه آن به عنوان اسباب بازی کودکان در تعدادی از کشورهای اروپایی و اسکاندیناوی به فروش می رسیدند. لی لی سرانجام به یک عروس کمدل موفق تبدیل شدو ساخت آن تا ۱۹۶۴ ادامه داشت.

پس از لی لی بود که موفق ترین و معروف ترین عروسک مدل ساخته شد. «باربی»، تحولی بزرگ در دنیای عروسک های مدل و اسباب بازی ایجاد کرد. باربی در سال ۲۰۰۹ پنجاه سالگی خود را جشن گرفته و هنوز هیچ عروسکی نتوانسته است با آ« رقابت کند.

راث هندلر، سازنده باربی، ایده اولیه آن را از لی لی گرفت. او در سفری به اروپا این عروسک را دید و چند نمونه از آن را خریداری کرد. هندلر یکی از عروسک ها را به دختر خود باربارا هدیه داد و نمونه های دیگر وارد کارخانه «متل» شدندتا به عنوان نمونه مورد استفاده قرار گیرند.

هندلر از عروسک های کاغذی موجود رضایت نداشت و ناراحتی دخترش را به هنام بازی با آنها دیده بود. او در پی ساخت عروسکی بود که قابلیت های بالا داشته باشد و کودکان بتوانند به راحتی با آن بازی کنند و سرگرم شوند.

اولین باربی در مارچ ۱۹۵۹ در نمایشگاه اسباب بازی نیویورک تولید و عرضه شد. شرکت متل در سال ۱۴۹۶۴ تمام حقوق عروسک لی لی را خریداری کرد و تولیدآن متوقف شد. باربی پس از آغاز کار به سرعت به پدیده ای جهانی تبدیل شد. شرکت متل تولید عروسک های باربی را با لباس ها و لوازم جانبی بسیار متنوع ادامه داد و در طی چند سال خانواده ای کامل برای این عروسک خلق کرد.

در سال ۱۹۶۷ بود که شرکت تصمیم گرفت باربی را از حالت یک عروسک منحصرا سفیدپوست خارج کند و عروسک های باربی سیاه پوست و رنگین پوست با ملیت های گوناگون یکی پس از دیگری متولد شد.

متل با خرید شرکت های اسباب بازی گوناگون در سراسر جهان، اکنون شرکتی چند ملیتی و بزرگ و البته موفق تلقی می شد. محبوبیت باربی در میان کودکان جهان برای هیچ کدام از عروسک های اسباب بازی اتفاق نیفتاده است. آمارها نشان می دهند ۹۰ درصد دخترانی که بین ۳ تا ۱۰ سال دارند، حداقل یک عروسک باربی دارند.

باربی علی رغم تمام انتقادات و البته در میان رقابت شدید دیگر شرکت ها و عروسک ها برای سلطه یافتن بر این بازار، همچنان در صدر ایستاده است. باید گفت تولید باربی نقطه عطفی در تاریخ عروسک های مدل بوده است و می توان تاریخ عروسک های مدل را به قبل و بعد تولید باربی تقسیم کرد چرا که باربی تحولی بزرگ در این صنعت ایجاد کرد و تمام عروسک هایی که پس از باربی تولید شده اند به نوعی از آن تقلید یا پیروی کرده اند.

با آشکار شدن تاثیرات فرهنگی عروسک های مدل، به ویژه باربی، در کشورهای اسلامی تلاش هایی برای ساخت جایگزین هایی برای باربی صورت گرفته است. در کشورهای عربی ایده عروسک «فولا» در ۱۹۹۹ به عنوان جایگزین باربی مطرح شد و در ۲۰۰۳ به بازار آمد.

فولا، عروسکی محجبه با لباسی تمام قد، همراه با جانمازی صورتی رنگ به بازار عرضه شد. طراح و آفریننده این شخصیت عروسکی، استودیو طراحی نیوبوی است که عرضه محصولات خود را از سال ۲۰۰۳ در کشورهای سوریه و امارات آغاز و در مدت کوتاهی حضور قدرتمندی در بازارهای کشورهای عربی پیدا کرد.

گفته می شود این عروسک تاکنون سود سرشاری را نصیب سازندگان آن کرده است. پیش از آنکه ایده فولا در کشورهای اسلامی شکل بگیرد، ایده ساخت عروسک های مدل در ایران پدید آمد. ایده ساخت عروسک های «دارا» و «سارا» از ۱۳۷۵ شمسی توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مطرح شد.

پس از پنج سال این دو عروسک با لباس های محلی اقوام مختلف ایرانی با هدف آشناسازی کودکان ایرانی در سال ۱۳۸۰ ساخته شدند اما این عروسک ها برخلاف فولاد نتوانستند به عنوان جایگزینی موفق برای باربی عمل کنند.

در ماه های اخیر عروسک مدل جدیدی با نام «لامیلی» و به عنوان رقیب تازه ای برای باربی وارد بازار شده است. نیکلای لام، طراح ۲۵ ساله لامیلی درباره عروسک خود گفته است: «لامیلی شخصیتی تازه در دنیای عروسک ها خواهد بود؛ شخصیتی که تا به حال نمونه اش وجود نداشته است.»/

رابطه اسباب بازی و شغل آینده کودک چیست

رابطه اسباب بازی و شغل

هر کسی خاطره ای از اسباب بازی محبوبش دارد. ممکن است این خاطره ساختن ستون با لگو باشد یا درست کردن قطار، یک عروسک یا یک سرویس وسایل چای خوری، هر چند بازی با یک وسیله به این معنا نیست که بچه ها ساختمان ساز، راننده قطار، خانه دار یا صاحب کافه شده باشند.

آیا واقعا اسباب بازی هایی که کودکان با آن بازی می کنند در انتخاب کارشان تاثیر می گذارند؟ برخی کارشناسان عقیده دارند که اسباب بازی ها این تاثیرگذاری را دارند. آنها می گویند: انواع اسباب بازی های مختلف پیام های متفاوتی در مورد اینکه انجام چه کارهایی برای دختران و پسران مناسب است به آنها می دهد و اسباب بازی های محتوای آموزشی متفاوتی دارند. هر دوی این مشخصه ها مهم هستند و بر تحصیل و انتخاب شغل کودکان در آینده تاثیر خواهند داشت.

خانم فرانسیس در یک تحقیق به پسران اسباب بازی هایی داد با ترکیبی از فعالیت، ساخت و ساز و ماشین آلات و به دختران عروسک و ابزارهایی داد که آنها را تشویق به آرایشگری می کرد. پیامی که به نظر می رسید پسران از تقسیم این اسباب بازی ها گرفتند این بود که آنها باید چیزهایی بسازند و مشکلات را حل کنند و پیامی که دختران گرفتند این بود که باید مراقب بقیه باشند و مسئولیت تغذیه و پرورش را به عهده بگیرند. او توضیح داد: اسباب بازی پسرها بیشتر آموزنده است و دارای اجزایی است که اطلاع و آموزش بیشتری به پسرها می دهد، با دستورات تکنیکی و اجزایی که باید در هم جا بیفتند. در حالی که اسباب بازی های دختران بیشتر خلاقیت و قوه تخیل آنها را پرورش می دهد.

تحقیقات نشان می دهد که بیش از ۶۰ درصد بزرگسالانی که در مشاغلی از جمله طراحی و معماری فعالیت می کنند خانه سازی با لگوها از بازی های مورد علاقه شان بوده است. بیش از ۶۶ درصد کسانی که در مشاغل مرتبط با ریاضیات مثل بانکداری یا حسابداری کار می کنند پازل اسباب بازی مورد علاقه دوران کودکی شان بوده است.

خانم مک آلیستر مشاور خانواده و روانشناس می گوید چیزهای خیلی بیشتری از اسباب بازی ها در آینده و تعیین شغل کودکان تاثیر می گذارند. این تا حدی سطحی نگری است که بگوییم به دختران ماشین و کامیون بدهیم تا با آن بازی کنند و آنها قرار است مهندس شوند. واقعا شواهد واقعی برای اثبات چنین چیزی وجود ندارد و انتخاب شغل تا زمانی که برای یک فرد اتفاق می افتد از تجربه کودکی او فاصله زیادی دارد. محققان عقیده دارند باید کودکان را تشویق کرد که کشف کنند، بپرسند، درگیر شوند و با هم کار کنند و همه اینها تاثیر بیشتری بر آینده شان خواهد گذاشت. دکتر آماندا گامر روانشناس کودک می گوید باید مطمئن شد که کودکان به یک برنامه بازی خوب و سالم دسترسی داشته باشند.

نقش بازی برای کودکان این است که تا جایی که می توانیم یک دامنه وسیع از تجربه ها را در اختیار کودکانمان بگذاریم. مشکل این است که پدر و مادرها معمولا آسانترین گزینه ها را انتخاب می کنند ولی آنها باید در اسباب بازی به دنبال چیزهایی باشند که توانایی و خلاقیت کودک را افزایش می دهد. باید در انتخاب اسباب بازی ها سعی شود آن کلیشه های رایج هم شکسته شوند. مثلا خیلی از پدر و مادرها به پسرانشان اجازه نمی دهند که عروسک داشته باشند. مغازه ها هم لازم نیست همه صورتی ها و آبی ها را برای همیشه کنار بگذارند ولی باید یک سیاست میانه انتخاب کنند.

خانم گامر می گوید هیچ کودکی با بازی با لگوهاس ساختمان سازی را یاد نمی گیرد ولی ممکن است یاد بگیرد چطور آنها را روی هم قرار بدهد تا ستون ها و بدنه محکمی بسازد. بیشتر بحث اعتماد به نفس و آشنایی است تا مهارت اندوزی.
اسباب بازی فرزندت را جدی بگیر

به طور کلی انتخاب نوع اسباب بازی اهمیت زیادی دارد اما پویا بودن محیط زندگی کودک، تنوع و ایمنی در زندگی او اهمیت بیشتری دارد به این شکل که هر چه تنوع رنگی اشیا اطراف کودک و تنوع اصوات بیشتر باشد حواس بیشتری از کودک تحریک می شود.

رنگ ها، بینایی و اصوات، قدرت شنوایی کودک را تحریک می کنند و هرچه دریافت کودک از محیط بیشتر باشد و استمرار داشته باتشد بر رشد شناختی و هوشی او تاثیر بیشتری خواهد گذاشت. درست است که بخش اصلی رشد هوش و توانایی کودکان ژنتیکی است اما محیط نیز می تواند باعث تقویت استعداد های ژنتیکی کودک شود، بنابراین لازم است اسباب بازی از نوعی باشد که آسیبی به کودک نزند. هر چه سن کودک کمتر است اسباب بازی باید نرم تر و هر چه سن او بیشتر می شود اسباب بازی می تواند جنس سخت تری داشته باشد.

از نظر جنسیت نیز معمولا کودکان به صورت ژنتیکی به اسباب بازی متناسب با جنس خود گرایش دارند اما اگر کودکی گرایش به بازی های مخصوص جنس مخالف داشت، این مسئله نباید از سوی والدین تقویت شود. به عنوان مثال اگر دختری به اسباب بازی های پسرانه گرایش داشت تقویت این عمل او از سوی والدین در شکل گیری هویت او در بزرگسالی تاثیر می گذارد اما چنانچه والدین این عمل فرزند خود را تقویت نکنند قدرت بازسازی مغز کودک به حالت مطلوب خود بازخواهد گشت.

از آنجا که بازی یکی از ابزارهای رشد مهارت های حسی، حرکتی، هیجانی، شناختی و اجتماعی کودکان و انسان هاست در نتیجه تنوع در آن باعث پیشرفت کودک در این مهارت ها می شود و در این خصوص آنچه که مهم است بازی کودکان با یکدیگر است تا بازی با اشیاء.

ویژگی های یک اسباب بازی خوب از ابعاد روانشناختی – آموزشی چیست

ویژگی های اسباب بازی

تنوع تولید و اشباع بازار از انواع اسباب بازی‌ها، هرچند کودکان را هر لحظه با دنیای جدیدی آشنا کرده و رویاهایشان را به واقعیت تبدیل می‌کند؛ اما همین تنوع، انتخاب بهترین گزینه را با اندکی دشواری روبه رو کرده است. توجه به خواست کودک از یک سو، ضرورت توجه به کیفیت اسباب بازی‌های انتخابی از سویی دیگر و تاکید روانشناسان بر انتخاب بهترین گزینه، والدین و کودکان را کلافه و سردرگم کرده و قدرت انتخاب را از آنها سلب می‌کند، اما می‌توان با توجه به چند نکته ساده، انتخاب اسباب بازی را به سرگرمی شیرین تبدیل کرد.

آنچه در پی می‌خوانیم نگاهی است به ویژگی‌های یک اسباب بازی مناسب، به ویژه از ابعاد روانشناختی و آموزشی.

۱- نخستین ویژگی هر اسباب بازی برانگیختن حس کنجکاوی کودک است؛ به عقیده روانشناسان اسباب بازی خوب نه تنها نباید برای او یادآور بازی خاص بوده و تکراری به نظر برسد، بلکه باید حس کنجکاوی او را برانگیزد.
این ویژگی به طور شاخص باید جدا از هر خصوصیت دیگری مدنظر قرار گرفته و اسباب بازی با این ویژگی برای کودک انتخاب شود. از سوی دیگر هر یک از قطعاتی که با قرار گرفتن در کنار یکدیگر شیء واحدی رامی سازند؛ باید به تنهایی حس کنجکاوی کودک را برانگیزد. به طور مثال قطعات مختلف یک ماشین مانند چرخ‌ها، فرمان و… هر یک باید ذهن کودک را به سوی بررسی و سپس نحوه اتصال آن با بخش‌های دیگر متوجه کند. به این ترتیب کودک با کاربرد بسیاری از قطعات و اشیا نیز آشنا می‌شود.
اسباب بازی‌هایی که هر بار بتوان شیء جدیدی را با آن ساخت- مانند انواع لگو (Lego)- بهترین گزینه هستند. خرید انواع عروسک، شخصیت‌های کارتونی و… که کودک با داستان آنها از طریق تلویزیون یا فیلم آشنا است نیز مناسب است. چون حس کنجکاوی کودک را برای خلق داستانی جدید تحریک می‌کند؛ حتی خرید کتاب‌های نقاشی یا کتاب‌هایی که با استفاده از برچسب (عکس برگردان) شخصیت‌ها را می‌توان مشخص کرد: گزینه خوبی است؛ چرا که کودک سعی می‌کند تا با مراجعه به اندوخته ذهنی خود نکاتی را یادآوری کند.

به طور خلاصه می‌توان گفت بازی‌های سازه‌ای- بازی‌هایی که کودک با اتصال قطعات به یکدیگر سازه یا ساختار واحدی را می‌سازد، مانند انواع لگو (lego)- به شدت بر روی ذهن کودک تأثیر مثبت داشته و به خوبی ذهن او را به سوی شناسایی و ساخت تازه‌ها سوق می‌دهد. یکی از نکات مورد توجه درباره این بازی‌ها؛ فعالیت آزادانه ذهن کودک و امکان ساخت وسایل جدید در هر بار بازی با این قطعات است. روانشناسان معتقدند این قبیل بازی‌ها نه تنها برای کودکان خلاق وسایل بازی بسیار مناسبی است؛ بلکه برای فعالیت کودکانی که ذهن چندان پویا و خلاقی نیز ندارند توصیه می‌شود چراکه ذهن این کودکان را نیز برای فعالیت تحریک می‌کند.

۲- اسباب بازی باید پرسش‌های زیادی را در ذهن کودک ایجاد کند. نو بودن و غیرتکراری بودن اسباب بازی شاخص‌ترین مشخصه‌ای است که می‌تواند ذهن کودک را به پرسیدن و جستجو وادار کند. این نو بودن به معنی خرید دایمی اسباب بازی نیست بلکه به این معنی است که کودک بتواند بارها و بارها بازی جدیدی را با اسباب بازی‌اش تجربه کند. حتی عروسک نیز باید از کیفیتی برخوردار باشد که کودک با هر بار دیدن این وسیله، به سوی بازی با آن جذب شود. در برخی موارد کودک با تکرار بازی با وسیله‌ای از آن هم دلزده می‌شود؛ برای جلوگیری از این حالت می‌توان با پنهان کردن موقتی اسباب بازی و ارائه مجدد آن به کودک حس کنجکاوی، اشتیاق و پرسشگری کودک را تحریک کرد.

۳- بازی و اسباب بازی باید پاسخگوی حس خلاقیت کودک باشد؛ حس خلاقیت، حسی است که در همه کودکان با شدت و ضعف مختلف وجود دارد بنابراین کافی است این حس در کودک بیدار شود. نقاشی، بازی با لگو، بازی با اسباب بازی‌های فکری، کاردستی و… به خوبی حس خلاقیت کودک را سیراب می‌کند.

۴- خط مشی بازی کودک را با ظرافت تعیین و هدایت کنید؛ پژوهشگران به والدین توصیه می‌کنند بدون آنکه مستقیماً کودک را به نقاشی کردن و یا بازی خاص سوق دهند بازی با اسباب بازی یا وسیله‌ای خاص را خود شروع کنند. مثلاً برای جلب نظر او با مدادرنگی شروع به نقاشی کنید، به این ترتیب کودک بدون توضیح، کار شما را تکرار خواهد کرد و با تکرار به شیوه‌ای صحیح او را به سمتی که خواسته‌اید هدایت کرده‌اید. مدادرنگی، ماژیک و آبرنگ، پازل مناسب سن کودک، بازی‌های فکری و … و کار کردن والدین با این وسایل کودک را به بازی این وسایل متوجه می‌کند.

۵- بازی باید مهارتی را به کودک بیاموزد، کودک با بازی باید مهارتی به مهارت‌هایش افزوده شود. این مهارت می‌تواند مهارت خواندن، نوشتن، صحبت کردن در جمع، برقراری ارتباط با دیگران، نقاشی، ساخت ساز ه های جدید، ارتقای حس مسئولیت پذیری و… باشد.

در حقیقت والدین باید با انتخاب صحیح وسایل بازی، مهارت‌هایی را به طور غیر مستقیم به کودک بیاموزند حتی این مسأله درباره کودکان کم توان و ناتوان نیز مطرح است.
نکته جالب و پراهمیت این که کودکان با تکرار رفتار والدین، مهارت‌های خود را ناخواسته افزایش می‌دهند. به طور مثال بازی با عروسک‌ها (خاله بازی) تکرار زندگی واقعی آنها و والدینشان بوده و کودک با تکرار حرکت‌های والدین در بازی خود مهارت‌هایی چون همکاری، همفکری، مسئولیت پذیری، خرید کردن، نظافت و… را می‌آموزد. بنابراین لازم است تا والدین نه تنها اسباب بازی‌های مناسب برای ارتقای مهارت‌های کودک را انتخاب کنند بلکه در رفتارهایشان نیز دقت و ظرافت لازم را به خرج دهند.

۶- اسباب بازی‌های کودکان پیش دبستانی باید آنها را برای ورود به مدرسه آماده کند؛ به عقیده روانشناسان بهترین شیوه آموزش، سوق دادن غیر مستقیم کودکان به سوی آموزش‌های لازم برای شروع مدرسه است چرا که آموزش مستقیم، کودک را از آموزش دلزده می‌کند. پژوهشگران معتقدند والدین باید رفتارهایی چون نوشتن خاطرات روزانه، نامه، مطالعه کتاب و… را در حضور کودکان انجام دهند تا کودک به این رفتارها حساس شده و برای تقلید از والدین از آنها کاغذ، قلم، دفتر، مدادرنگی، کتاب و…درخواست کند. به این ترتیب کودک مهارت‌های اولیه را پیش از ورود به مدرسه می‌آموزد.

۷- اسباب بازی نباید کودک را به سوی خشونت و تکرار رفتارهای خشن سوق دهد، بنابراین از خرید انواع سی دی، شخصیت‌های کارتونی عروسکی خشن، تفنگ، اسباب بازی‌ها با صدای گوشخراش و… خودداری کنیم.

۸- تعادلی میان خرید اسباب بازی‌ها برقرار کنید؛ به این معنی که در مقابل خرید مدادرنگی، کتاب و… توپ سایر اسباب بازی‌هایی را که باعث تحرک کودک می‌شود، فراموش نکنید. بازی‌های پرتحرک بخش دیگری از نیازهای روحی-روانی کودک را برآورده می‌کند. از طرفی با بازی‌های گروهی کودکان رفتارهایی چون مشارکت، گذشت، مسئولیت پذیری، رفتار با همسالان، یافتن دوست و… را می‌آموزند.

۹- اسباب بازی را مناسب سن کودک انتخاب کنید، بازی کودک با اسباب بازی که از سن کودک پایین‌تر است او را از تلاش بازداشته و کودک را به دستیابی آسان به خواسته‌ها عادت می‌دهد. این مسأله درباره بازی‌هایی که از سن او بزرگتر است نیز صادق است. به این ترتیب که سختی نامناسب این بازی‌ها کودک را از تلاش دلزده کرده و او را از ادامه فعالیت باز می‌دارد و تفکر شکست در مقابل تلاش را به ذهن او القا می‌کند. بنابراین وسایل بازی باید دقیقاً مناسب سن کودک انتخاب شوند.

۱۰- در نهایت اینکه وسیله بازی ابزاری برای رشد و بالندگی ذهنی و جسمی کودک است بنابراین باید طوری انتخاب شود که کودک با وسایل بازی‌اش، لذت بازی و تفریح را تجربه کند.

چرا اسباب بازی را دخترانه، پسرانه نکنیم

بیشتر ما فکر می کنیم دخترها فقط باید صورتی بپوشند و عروسک بازی کنند و پسرها فقط به ماشین و تفنگ علاقه دارند، حالا فرض کنید بچه ای بخواهد با اسباب بازی جنس مخالف بازی کند…

مثلا هوس ماشین بازی به سر دختر کوچکی بیفتد. ممکن است پدر و مادر تعجب کنند و حتی نگران شوند که نکند بچه شان مشکلی دارد! حتی بعضی والدین از اینکه بچه شان با یک اسباب بازی خاص خیلی بیشتر بازی می کند، نگران می شوند اما دکتر کتایون رازجویان، فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان می گوید این رفتارها نگران کننده نیست. البته به گفته دکتر رازجویان، اما و اگرهایی هم در این میان وجود دارد که اگر این مطلب را تا انتها بخوانید، متوجه آنها می شوید. شاید هم باعث شود دست از خیلی سخت گیری ها بردارید.

جنسیت و محیط دو عامل موثر در انتخاب

اینکه هر کودکی چه اسباب بازی ای را انتخاب کند، به جنسیت و محیط او بستگی دارد. نتایج تحقیقات متعدد نشان داده اگر پیش روی دختر کوچکی اسباب بازی های مختلف قرار گیرد، حتی اگر هیچ مداخله ای انجام نشود، بیشتر به سمت اسباب بازی های دخترانه، نرم، بغل کردنی، عروسک ها و… می رود. اگر پسربچه ای در این شرایط قرار گیرد، اسباب بازی هایی را انتخاب می کند که هیجان، رقابت، حرکت دارد و بازی با آنها تحرک بیشتری می طلبد.

نقش محیط را هم نمی توان نادیده گرفت چون اسباب بازی ها فقط دخترانه یا پسرانه نیستند. اسباب بازی های خنثی مثل بازی های فکری، لگوها، پازل و… هم داریم که برای هر دو جنس مناسب هستند و بچه ها آنها را هم انتخاب می کنند.

وارد بازی تفاوت جنسیتی نشوید

موضوع مهم آن است که پدر و مادر نباید خیلی وارد بازی تفاوت جنسیتی قائل شدن در انتخاب اسباب بازی شوند. هر چند که امروزه در مغازه های اسباب بازی فروشی هم این تفاوت ها زیاد به چشم می خورد ؛ به طوری که قسمتی از فروشگاه را به وسایل دخترانه و صورتی و بخشی را به وسایل پسرانه و مثلا آبی اختصاص می دهند.

البته نمی توان گفت این تفاوت ها همیشه هم بد است چون مثلا بازی دخترها با اسباب بازی های دخترانه، نقش زنانه و مادرانه را در آنها تقویت می کند و پسرها هنگام بازی با اسباب بازی های پسرانه، نقش های مردانه و مرد بودن را می آموزند.اما این کار زیان هایی هم دارد؛ مثلا اسباب بازی ها و عروسک های دخترانه، بی نهایت زیبا و لاغر هستند و این باعث می شود دختر کوچکمان تصور کند برای اینکه در جمع بدرخشد و مورد توجه قرار گیرد، باید مثل این عروسک ها بسیار زیبا، لاغراندام، ظریف و با موهای قشنگ باشد. حتی به او القا می شود که دخترها همیشه وابسته اند و ضعیف در حالی که واقعیت این نیست و این نگرش می تواند روی اعتماد به نفس کودک تاثیر منفی بگذارد.

بازی با اسباب بازی هایی با چهره های خشن و ظاهر درشت و قوی هم روی پسرها تاثیر می گذارد و ممکن است این رفتارها و خشونت در آنها نهادینه شود.

اگر واقعا هدف پدر و مادر این است که اسباب بازی خلاقیت و مهارت حل مساله را در فرزندشان افزایش دهد، باید خودشان به او بفهمانند دختر یا پسر است چون خیلی اهمیت دارد که کودک با جنسیت خود آشنا شود و بفهمد بخشی از هویت او به جنسیتش ربط دارد.

اسباب بازی های خنثی بهترند

باید در انتخاب اسباب بازی هم دقت کرد؛ اسباب بازی هایی که خیلی به جنسیت تاکید می کنند، تاثیر چندانی در تقویت خلاقیت، مهارت حل مساله و رفتارهای اجتماعی ندارند و کودک این مهارت ها و ویژگی ها را بیشتر هنگام بازی با اسباب بازی های خنثی می آموزد. البته می توان اسباب بازی هایی که متناسب با جنسیت کودک است هم برای او تهیه کرد تا گاهی با آنها بازی کند و نقش های جنسیتی اش تقویت شود البته نه در حد افراطی.

بازی با اسباب بازی های جنس مخالف ممنوع نیست

اینکه کودکی گاهی تمایل داشته باشد با اسباب بازی هایی که بیشتر مناسب جنس مخالف به نظر می رسد بازی کند هم نگران کننده نیست. مثلا اگر پسربچه ای که دوستانش پسر هستند، با اسباب بازی های پسرانه هم بازی می کند، می گوید من مَردَم، لباس های پسرانه می پوشد و در رفتارش مشکلی مشاهده نمی شود، از عروسکی خوشش بیاید و بخواهد آن را داشته باشد، اصلا نگران کننده نیست. اگر هم دخترکوچولویتان گاهی دلش می خواهد با ماشین یا تفنگ بازی کند ولی با عروسک هایش هم بازی می کند، نباید نگران شد.

مشکل جایی است که این رفتارها افراطی باشد. یعنی اگر پسربچه، دخترانه حرف بزند، رفتارهای دخترانه داشته باشد، بخواهد لباس دخترانه بپوشد و فقط با دخترها بازی کند و اسباب بازی های دختران را ترجیح دهد یا اگر دختری بگوید من پسرم و فقط با پسرها بازی کند، بزند، هل دهد و رفتارهای خشن نشان دهد و حتی جنسیت خود را نپذیرد و تمایلی به بازی با اسباب بازی های دخترانه نداشته باشد، مشورت پدر و مادر با روان پزشک ضروری است چون امکان دارد مشکلی وجود داشته باشد که اگر زودتر برای حل آن اقدام شود، بی شک موثرتر خواهد بود.

وقتی کودک فقط با یک نوع اسباب بازی بازی می کند

گاهی کودک فقط با یک نوع اسباب بازی مثل یک کتاب، تفنگ، نوع خاصی عروسک یا… بازی می کند که آن هم قابل بررسی است. یعنی اگر فرزندمان در هیچ زمینه ای مشکل خاصی ندارد، ارتباط های اجتماعی و یادگیری اش خوب است، با بچه های دیگر بازی می کند، برای بازی با اسباب بازی های دیگرش هم وقت می گذارد ولی ترجیح اساسی اش یکی از آنهاست، به نظر نمی رسد مشکل خاصی داشته باشد ولی اگر فقط با یک وسیله بازی می کند، تمام زمان خود را به آن اختصاص می دهد به طوری که ارتباط های اجتماعی، بازی های دیگر و همبازی هایش را نادیده می گیرد و تنها بازی می کند، یادگیری و رفتارش مختل است و رفتارهای عجیب و غریب نشان می دهد، نشانه ای در دل علایم دیگر است و باید به روان پزشک کودک مراجعه کنیم.

اسباب بازی با اسبابِ بازی چه تفاوتی دارد

نیاز به داشتن اسباب بازی برای کودکان نیازی واقعی و غیر قابل انکار است. کودکان برای بازی به هر چیزی متوسل می شوند، گاه ریش پدر، گاه گوشواره مادر، گاه عصای پدربزرگ و زمانی انگشتانه مادربزرگ. آنها برای بازی کردن نیاز به ابزار و اسباب دارند و تحت هر شرایطی که باشند، آن را برای خود فراهم می کنند.

باید به این نکته توجه داشته باشیم که بین اسبابْ بازی و اسبابِ بازی تفاوت وجود دارد. هنگامی که از اسبابْ بازی سخن می گوییم منظور تولیدات صنعتگران و کارخانه هاست که اسباب بازی هایی مانند توپ، عروسک، ماشین، تفنگ، آدم آهنی، انواع لگوها، پازل ها و … را می سازند و به بازار عرضه می کنند ولی اسبابِ بازی وسایلی هستند که بدین منظور ساخته نشده اند و کودک با کمک قوه تفکر، تخیل و خلاقیت خویش از آنها استفاده می کند که بعضی از آنها اسبابْ بازی های ساخته شده کارخانجات مفیدتر، سازنده تر و ارزان تر هستند.

موادی مانند خاک، شن، ماسه، آب، برف، چوب، گل، سنگ، کاغذ، وسایل دورریختنی و … که مورد علاقه کودکان ملل مختلفند جزء این دسته محسوب می شوند.

نکته قابل توجه این است که بر خلاف «اسبابْ بازی» که دامنه تنوع محدودی دارد، اسبابِ بازی نامحدود است. وقتی کودکی بر تکه چوبی سوار شده و به خیال خود اسب سواری می کند، در واقع چوب برایش نوعی اسبابِ بازی است.

هنگامی که چادر مادر را به عنوان دیوار خانه اش مورد استفاده قرار می دهد، چادر برایش اسبابِ بازی است.

هنگامی که با قاشق بر قابلمه می کوبد، هم قاشق و هم قابلمه برایش حکم اسبابِ بازی را دارد.

اسبابِ بازی معمولاً به عنوان «اسباب بازی» خرید و فروش نمی شود و هر چیزی می تواند به عنوان اسبابِ بازی مورد استفاده کودک قرار گیرد. کودکان همان گونه که به «اسباب بازی» نیازمندند به «اسبابِ بازی» هم احتیاج دارند.

مربیان و والدین با آگاهی از این امر می توانند به این پدیده، خلاقانه دامن بزنند و اطمینان داشته باشند که با استفاده غیر متعارف از ابزارهای پیرامونی موجب پرورش خلاقیت فرزندشان می شوند.

رعایت اعتدال در فراهم آوردن «اسبابْ بازی» و «اسبابِ بازی» می تواند سلامت و شادابی آتی فرزندان مان را بیمه کند.(۱)

همان طور که بیان شد، اسباب بازی ها بر روح و روان کودک تأثیر گذاشته و در رشد و تکامل و شخصیت کودک مؤثر است ولی اگر چنانچه همین اسباب بازی بر اساس اصول روانشناسی و تربیتی انتخاب نشود، اثرات منفی و مخربی بر روح و روان کودک خواهد گذاشت. لذا تأکید می شود که والدین و مربیان در تهیه و انتخاب اسباب بازی اطلاعات و آگاهی های لازم را کسب نموده و نهایت دقت را داشته باشند. متأسفانه دقتی که بعضی از والدین در خرید وسایل غیر ضروری و تشریفاتی منزل به خرج می دهند بیشتر است تا خرید اسباب بازی هایی که به نظر روانشناسان تأثیر بسزایی در رشد شخصیت کودک دارد.

اسباب بازی ها را متناسب با سن، رشد (سن عقلی)، رغبت و تمایلات، استعدادها، قدرت جسمی و جنس کودک انتخاب کنید. این وسایل باید شامل اشیایی باشد که کودک را در آموختن هماهنگی چشم و دست، تناسب اشکال و رنگ ها، برآورد ارزش این کارها و جور کردن اشکال و قالب ها، دستکاری کردن، تغییر دادن و در جستجوی جزئیات برآمدن یاری رساند.(۲)

ویژگی های اسباب بازی مناسب

برای کودکان

امروزه با توجه به پژوهش هایی که در مورد کودک و دوره کودکی و بخصوص سال های اولیه کودکی شده است، پی برده ایم که کودک چگونه یاد می گیرد، چه چیزی به یادگیری او کمک می کند، رشد فکری اش چگونه است و چگونه می توان این رشد فکری را تقویت و پرورش داد.

همچنین می دانیم که در این دوره کودک به چه چیزهایی علاقه مند است، کودکان عموما به اسباب بازی علاقه فراوانی نشان می دهند و به این سبب می توان از اسباب بازی ها به عنوان ابزاری برای رشد و تکامل آنان استفاده کرد.

در میان فعالیت های روانی و بدنی کودکان، بازی اهمیت فراوانی دارد و اسباب بازی در زندگی آنان نقش مهم و مؤثری را ایفا می کند.

در واقع همان طوری که از بدو تولد، جسم کودک به غذا و ویتامین های مختلف و مفید احتیاج دارد و بدان وسیله رشد و نمو می کند، روح و روان او نیز احتیاج به تغذیه دارد. اسباب بازی برای کودکان نوعی غذای روحی و روانی به شمار می رود و بنابراین می توان گفت که یکی از نیازهای مهم آنان به حساب می آید و جزئی از زندگی آنان را تشکیل می دهد.

اسباب بازی های کودکان چنانچه با دقت و بر طبق اصول روانشناسی و هدف های آموزشی انتخاب شوند، در زندگی اجتماعی و روانی و در رشد فکری و تربیتی آنان بسیار مؤثر خواهد بود. به همین جهت است که روانشناسان و مربیان مشهوری چون «منتسوری»، «والن»، «کلاپارد»، «دوبس» و دکتر «هوشیار» در این زمینه به تفصیل بحث کرده و بازی و اسباب بازی را در رشد فکری و تربیت قوای عقلانی کودک مؤثر دانسته اند.

کودکان هنگام بازی مخصوصا با اسباب بازی هایی که جنبه فکری و آموزشی دارند بهتر می توانند به فعالیت های مختلف ذهنی، حرکتی و روانی بپردازند.

از نظر روانشناسی باید دانست که تمایل کودکان به بازی و علاقه شدید آنها به اسباب بازی، یکی از علایم سلامت عقل، کنجکاوی و هوشیاری آنان است.(۳)

از آنجا که امروزه خرید اسباب بازی برای کودکان عمومیت یافته است، والدین باید در این مورد دقت کافی مبذول دارند تا اسباب بازی را انتخاب کنند که به سلامت و رشد جسمی، روانی، فکری و اجتماعی آنان کمک کند.

متأسفانه بسیاری از والدین گمان می کنند که اسباب بازی ها فقط برای تفریح و سرگرمی کودکان درست شده اند و بسیاری از سازندگان اسباب بازی ها نیز به جنبه های تجاری و مصرفی اسباب بازی ها پرداخته اند و از این نکته مهم غافلند که کودکان خردسال در سنینی که با اسباب بازی های خود به بازی سرگرم می شوند، شخصیت و فکر آنان نیز در این مرحله از زندگی شکل می گیرد. از این رو انتخاب و تهیه نوع مناسب اسباب بازی برای کودکان در سنین مختلف بسیار مهم و تعیین کننده است.

ویژگی های اسباب بازی مناسب

عبارتند از:

۱ـ اسباب بازی باید همواره مناسب سن، مطابق علایق و درخور توانایی های ذهنی و رشدی کودک باشد. نه آنقدر سخت و پیچیده باشد که کودک عاجز از بازی با آن شود و نه آنقدر ساده و آسان باشد که علاقه کودک را از بین برده و در او ایجاد خستگی نماید. همچنین به لحاظ فیزیکی به گونه ای ساخته شده باشد که به راحتی در دستان کودک قرار گرفته و با آن بازی کند به طوری که کودک آن را با کمال میل بپذیرد و در حین بازی از آن واقعا لذت ببرد.

در حقیقت چون خواسته ها و تمایلات کودکان به لحاظ فیزیولوژی و روانشناسی در سنین مختلف فرق می کند، پس بهتر است در هر سن و سالی اسباب بازی مناسب همان سن را برای آنان تهیه کنیم تا موجب رشد عقلی و شخصیت آنها شود.(۴)

به عبارت دیگر چون رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی یک کودک نُه ساله با کودک سه ساله متفاوت است و اسباب بازی ای که برای یک کودک نُه ساله ساخته شده به درد یک کودک سه ساله نمی خورد، دادن این اسباب بازی به او برایش فشار روحی و روانی ایجاد می کند و کودک خود را در بازی با آن ضعیف و ناتوان می یابد و خسته و عصبی شده و ممکن است اسباب بازی را پرت کرده و یا اینکه با پا بر روی آن بکوبد و یا اینکه احساس تنفر در او ایجاد کند. لذا پیشنهاد می گردد که در مراکز تهیه و تولید اسباب بازی از متخصصین روانشناسی و تعلیم و تربیت استفاده شده و اسباب بازی ها واقعا بر مبنای نظرات کارشناسانه و متناسب با سنین کودکان ساخته شود.

۲ـ اسباب بازی باید چنان باشد که ذهن کودک را برانگیزد و او را به سوی سازندگی، خلاقیت و نوآوری سوق دهد. اسباب بازی هایی که به طور کامل ساخته شده و کودک کار کمتری بر روی آنها انجام می دهد (اسباب بازی های کوکی)، قوای فکری کودک را بلااستفاده می گذارد و او را تبدیل به موجودی تماشاگر، منفعل و ناظر ساخته های دیگران می کند و کودک را که میل به کاوشگری و کنجکاوی دارد و سعی می کند اسباب بازی را قطعه قطعه کند تا میل درونی اش را ارضا کند، دلسرد می کند. در حالی که لگوها و قطعات ساختمان سازی که کودک با آن چیزهای مختلفی می تواند بسازد، جعبه کفش، جعبه مقوایی بزرگی که می تواند داخل آن بنشیند و ادای قایق سواری، هواپیمارانی، اتومبیل رانی و غیره را در بیاورد،(۵) گل رس، شن و خمیر بازی که با آنها دست به آفرینش، خلاقیت و نوآوری می زند، می تواند چیزهای گوناگونی بسازد، هر طور که دلش می خواهد به آنها شکل بدهد، خراب کند و دوباره بسازد، کودک را به سوی خلاقیت و نوآوری سوق می دهد.

۳ـ اسباب بازی خوب باید به واقعیت نزدیک باشد تا کودک از راه بازی با زندگی آشنا شود. مثلاً قیچی برای بریدن، سوزن برای دوختن، خمیر بازی برای شکل دادن اجسام واقعی و تخیلی و ورزیدگی دست و انگشتان، انواع مدادها و وسایل رنگ آمیزی برای شناخت رنگ ها، انواع پازل ها، لگوها و وسایل پیچ و مهره ای که به هماهنگی بین حرکات چشم و حرکات ظریف دست کمک کند.(۶)

۴ـ سبب رشد و پرورش مهارت ها و توانایی های بدنی کودک شود. اسباب بازی مطلوب علاوه بر پرورش قوای ذهنی، روانی، عاطفی، اجتماعی، خلاقیت و استعداد باید توانایی کودک را در زمینه استفاده از اعضای بدن رشد دهد.

۵ـ اسباب بازی ساخته شده هر چقدر بتواند حواس بیشتری از کودک را به کار گیرد لذت بیشتری ایجاد می کند و مناسب تر است. کودکان آن چیزی را که لمس کنند، ببینند و بشنوند بیشتر از آن لذت می برند تا چیزهایی که فقط مشاهده کننده آن باشند.

۶ـ اسباب بازی خوب می تواند تصورات و تخیلات کودک را گسترش بخشد و میل کنجکاوی و اکتشاف را در او پرورش دهد.

۷ـ اسباب بازی هایی مناسبند که کودک روی آنها کار کند، با دست آنها را بپیچاند، بچرخاند، خم کند، ببرد (قطع کند)، رنگ آمیزی کند یا علامت بگذارد، اسباب بازی هایی که به طرق مختلف بتوان از آن استفاده کرد، بتوان به شکل های گوناگون در آورد، آنها را بست و محکم کرد و توسط آنها اشکال مختلف ساخت، کودکان دوست دارند اشیاء را لمس کنند سبک و سنگین نمایند و وضعیت ساخت آنها را بفهمند. گل رُس، شن، خمیر بازی، لگوها و قطعات ساختمان سازی، وسایل پیچ کردنی، نقاشی با آبرنگ، نقاشی انگشتی یا با مداد شمعی و مداد رنگی بیشتر دارای چنین خصوصیاتی هستند و کودک فعال است و می تواند بر روی آنها کار کند و تغییراتی که ایجاد می کند مشاهده نماید.(۷)

۸ـ اسباب بازی ها باید مستحکم و آنقدر با دوام باشند که کودکان مدت طولانی با آنها کار کنند، از نظر ظاهر جذاب و زیبا باشند تا کودکان با اصول طراحی آشنا شوند، دارای تنوع و قابلیت تغییر داشته و در فعالیت های آموزشی گوناگون مورد استفاده قرار گیرند.

۹ـ کیفیت و اندازه اسباب بازی نیز باید با سن و هیکل (قد و قواره) کودک متناسب باشد. دست و قد بچه به آن برسد. اسباب بازی به اندازه ای کوچک نباشد که کودک آن را به زحمت ببیند مثلاً سوراخ های دانه های رنگی آنقدر ریز نباشد یا طول دانه ها آنقدر زیاد نباشد که نتوانند نخ را از انتهای آن بیرون بکشند، یا سر نخ آنقدر شُل نباشد که به داخل سوراخ دانه تسبیح نرود. همچنین اسباب بازی آن اندازه بزرگ نباشد که قدش به آن نرسد مثلاً وقتی عروسکی برای دخترتان می خرید به اندازه ای باشد که او بتواند آن را روی پای خود دراز کرده و برای آن لالایی بگوید و یا به صورتی انعطاف پذیر باشد که بتواند به آن لباس بپوشاند و با آن بازی کند.

۱۰ـ اسباب بازی باید متناسب با جنس، ذوق و علایق کودک باشد. در زمینه نقش جنسیت در انتخاب بازی به وسیله کودکان تحقیقات زیادی صورت گرفته است.

«ترمن» فهرستی از بازی ها را تنظیم کرد و ارائه داده است که نشانگر تفاوت علاقه دختران و پسران است. دختران به بازی های عروسک بازی، مهمان بازی، طناب بازی، پذیرایی، آشپزی، تشکیل کلاس درس، بافندگی، خیاطی و معمابازی علاقه دارند و پسران به ابزارهای مکانیکی چون ماشین، تفنگ بازی، دوچرخه سواری، تیله بازی، کشتی، بُکس، فوتبال و فرفره بازی علاقه دارند.

نکته مهم اینکه اگر والدین مشاهده کردند که پسر آنها مثلاً عروسک بازی می کند و یا بالعکس دختر آنها تفنگ بازی می کند بهتر است حساسیتی نشان ندهند و به آنان نگویند که این بازی ها مربوط به دختران یا پسران است. به طور طبیعی در سنین ۷ ـ ۸ سالگی تفاوت های جنسی آشکار شده و هر کدام به سوی بازی هایی خواهند رفت که مطابق با طبیعت و انتظارات جامعه از آنان است.

۱۱ـ اسباب بازی باید وسیله ای باشد هماهنگ با ارزش ها و معیارهای جامعه ای که کودک در آن زندگی می کند. چنین وسیله ای سبب می شود که کودک از آغاز کودکی، ضمن نخستین تجربه های زندگی، بسیاری از ارزش های معمول در جامعه را بشناسد.

بر طبق نظر روانشناسان کودک خود را با ویژگی های اسباب بازی ها همانندسازی کرده و از آنها الگو می گیرد. یک اسباب بازی مطلوب باید با دیگر وسایل و ارزش های موجود در آن جامعه تناسب داشته باشد. به طور مثال برای یک کودک پرورش یافته در دامن یک زن مسلمان ایرانی، عروسک خارجی اسباب بازیِ چندان مطلوبی نیست و باعث بدآموزی و تقلید کودک از آن می شود.(۸)

۱۲ـ اسباب بازی بایستی انگیزه و محرک مناسب به همراه داشته باشد و بتواند کودک را جلب نماید. اگر بازی با اسباب بازی توأم با موفقیت باشد، کودک به ادامه بازی ترغیب می گردد مثلاً وقتی کودک قطعات رنگی را بر اساس رنگ خاصی هماهنگ می کند یا پازلی را حل نماید، احساس موفقیت می کند و این موفقیت در حکم پاداشی است که وی دریافت می نماید.(۹)